Γιατί η καπιταλιστική Ελλάδα δεν «χωράει» χιλιάδες νέους επιστήμονες;

πηγη

Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε διαρκώς τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, της Νέας Δημοκρατίας και των άλλων αστικών κομμάτων να ερίζουν πάνω στα αδιέξοδα που βιώνουν οι χιλιάδες νέοι επιστήμονες, οι οποίοι αναγκάζονται να αναζητήσουν επαγγελματική διέξοδο στο εξωτερικό. Είναι πρόκληση να καμώνονται αυτά τα κόμματα ότι τα αναπτυξιακά τους προτάγματα μπορούν να δώσουν δήθεν λύση στο πρόβλημα, τη στιγμή που οι αιτίες του brain drain (ανα)παράγονται με αναγκαίο τρόπο εντός του καπιταλιστικού πλαισίου. Αν δεν φύγει από τη μέση το κέρδος ως κίνητρο της παραγωγής, τότε η υπέρβαση του προβλήματος είναι αδύνατη και θα παραμένει εσαεί ατομική υπόθεση του νέου επιστήμονα η αναζήτηση διεξόδου από την ασφυκτική πραγματικότητα που τον περιβάλλει.

Toυ Δημήτρη Κοιλάκου*

Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει αναντίρρητα, αν κάποιος λάβει υπόψη τις εξής ουσιαστικές πλευρές:

Το brain drain εντάθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης, αλλά προϋπήρχε αυτής και θα υπάρχει επίσης στη φάση της ανάκαμψης της καπιταλιστικής οικονομίας. Αρκεί να θυμηθεί κανείς τα υψηλά ποσοστά μετανάστευσης πτυχιούχων μηχανικών τις δεκαετίες ’50 και ’60. Μάλιστα, με διαφοροποιημένη ένταση εκδηλώνεται και σε καπιταλιστικές οικονομίες πιο ισχυρές από την ελληνική. Η βρετανική κυβέρνηση, π.χ., εξήγγειλε το 2000 πρόγραμμα ύψους 20 εκατ. λιρών με στόχο τον επαναπατρισμό Βρετανών επιστημόνων που μετανάστευσαν.

Στον πυρήνα του βρίσκεται η δυνατότητα που έχει (ή δεν έχει) η εκάστοτε καπιταλιστική οικονομία να απορροφά εργατικό δυναμικό υψηλής επιστημονικής ειδίκευσης στους διάφορους κλάδους. Δηλαδή, ποιοι κλάδοι έχουν μεγαλύτερες προοπτικές κερδοφορίας από την εκμετάλλευση της δουλειάς τέτοιων εργαζομένων. Σε συνθήκες καπιταλισμού, η ανάπτυξη των διαφόρων κλάδων δεν μπορεί να συντονίζεται με την παραγωγή του αντίστοιχου επιστημονικού δυναμικού από τα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Αρα πάντα, για να το πούμε απλά, σε κάποιες ειδικότητες θα υπάρχει «περίσσευμα» και σε κάποιες «έλλειμμα» – όχι, φυσικά, από τη σκοπιά των λαϊκών αναγκών, αλλά με όρους καπιταλιστικής αγοράς εργασίας. Ετσι, οι εργασιακές προοπτικές των νέων επιστημόνων θα είναι πάντα δέσμιες της εναλλαγής των φάσεων του κύκλου της καπιταλιστικής ανάπτυξης – κρίσης στους διάφορους κλάδους.

Η ενίσχυση της κινητικότητας επιστημονικού δυναμικού, έκφραση της οποίας αποτελεί και το brain drain, αποτελεί βασικό ζητούμενο της Διαδικασίας της Μπολόνια και της προώθησης του Ενιαίου Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης σε σύνδεση με τον Ενιαίο Χώρο Ερευνας. Αυτούς τους στόχους αποδέχονται όλα τα αστικά κόμματα της χώρας. Κανείς τους δεν μπορεί να καμώνεται, λοιπόν, ότι είναι «αθώος του αίματος».

Μήπως όμως οι νέοι επιστήμονες μπορούν να βρουν βιώσιμη και ρεαλιστική διέξοδο στο σήμερα με την ανάκαμψη της καπιταλιστικής οικονομίας, αν «εκσυγχρονίσουμε» την παραγωγική δομή της χώρας και γίνουμε «οικονομία της γνώσης και της καινοτομίας», όπως ευαγγελίζονται ΣΥΡΙΖΑ, ΝΔ και τα άλλα αστικά κόμματα;

Η πραγματικότητα συνθλίβει κούφια λόγια και αυταπάτες. Για παράδειγμα, το 2000 η Nokia απασχολούσε 24.000 εργαζόμενους στη Φινλανδία, πολλοί εκ των οποίων νέοι επιστήμονες. Διατηρούσε ένα μεγάλο R&D τμήμα και ήταν διασυνδεδεμένη με πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα, όπως ακριβώς επιζητούν ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ. Κάποια στιγμή όμως ο ανταγωνισμός την ξεπέρασε. Την κρίση πλήρωσαν, όπως πάντα, οι εργαζόμενοι: πάνω από 10.000 απολύθηκαν και μέχρι το 2012 έκλεισαν οι περισσότερες μονάδες παραγωγής. Την επόμενη χρονιά, εν μέσω κυβερνητικών πανηγυρισμών για τις μεγάλες επενδύσεις που σηματοδοτούσαν την ανάπτυξη (θυμίζει άραγε κάτι;), η Microsoft εξαγόρασε τη Nokia έναντι 7,5 δισ. δολαρίων. Τι ακολούθησε; Το καλοκαίρι του 2015 η Microsoft ανακοίνωσε 12.500 απολύσεις πρώην εργαζομένων της Nokia και έκλεισε το τμήμα R&D στη Φινλανδία. Τέτοια ή παρόμοια παραδείγματα υπάρχουν αμέτρητα…

Υπάρχει διέξοδος; Αναμφισβήτητα! Αρκεί να αλλάξουν χέρια τα κλειδιά της οικονομίας. Η εργατική εξουσία και μπορεί και επιβάλλεται να σχεδιάζει την εκπαίδευση και την απορρόφηση στην εργασία όλων των εργαζομένων στη βάση του σχεδιασμού της παραγωγής και όλων των κλάδων για την ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών. Ο νέος επιστήμονας δεν θα είναι έρμαιο της καπιταλιστικής «αναρχίας», δεν θα έχει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ατομικής του επιβίωσης και σταδιοδρομίας, που τον αναγκάζει σήμερα να μεταναστεύει, αλλά το πώς θα συμβάλει με τις γνώσεις και τη δουλειά του για τους σκοπούς της κοινωνίας και όχι του εκάστοτε εργοδότη του.

Οι νέοι επιστήμονες έχουν την εξής επιλογή: την αγωνιστική συμπόρευση με το ΚΚΕ στον αγώνα για την ανατροπή του σάπιου καπιταλιστικού συστήματος, για τον απεγκλωβισμό της επιστήμης και της τεχνολογίας, της δουλειάς και της ζωή τους από τη μέγγενη της ανταγωνιστικότητας και της κερδοφορίας του κεφαλαίου.

* Μέλος του Τμήματος Παιδείας και Ερευνας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ

Δημοσιεύθηκε στα ΙΔΕΟΓΡΑΜΜΑΤΑ στο φύλλο 77 της «Νέας Σελίδας» την Κυριακή 25 Νοεμβρίου 2